Phạm Mỹ - 28/10/2025 09:15

Chàng trai từng đạp xe xuyên Việt và được tung hô như “người truyền cảm hứng” nay đối diện cáo buộc chiếm đoạt tiền từ thiện. Đây là một trong vô vàn trường hợp nổi tiếng nhanh để rồi nhận “quả đắng”. Từ hiện tượng mạng thành tâm bão xã hội, chuyên gia truyền thông Nguyễn Đình Thành lý giải và đưa ra những lựa chọn giải pháp cho những người bỗng chốc nổi tiếng trong thời đại thuật toán.

Nổi tiếng trong tích tắc

Đào Quang Hà nổi tiếng với hành trình xuyên Việt từ chiếc xe của ông ngoại. Ảnh: FBNV.

Người ta từng thấy hình ảnh rất dễ thương từ Đào Quang Hà (sinh năm 2001). Một cậu trai trẻ, tuổi đôi mươi, đi dọc đất nước bằng chiếc xe đạp cũ của ông ngoại. Cậu quay lại phong cảnh, kể chuyện tử tế nhặt được dọc đường, nói về tình người, về lòng biết ơn, về cố gắng. Công chúng nhìn vào cậu và thấy nhiều điều tích cực, tử tế. Hào quang đến nhanh. Cậu trở thành người được ủy nhiệm niềm tin và ao ước về những điều đẹp đẽ của nhiều người.

Rồi Hà bước sang vai “đi để giúp người khác”. Trong các đợt cứu trợ, trong những clip cứu giúp, trong lời kêu gọi chia sẻ khó khăn với người gặp nạn, Hà đứng ở vị trí đạo đức cao hơn chính mình. Và ở khoảnh khắc ấy, cậu đưa số tài khoản cá nhân của mình ra trước đám đông, nhận tiền thay mặt cho “việc tốt”.

Từ đây Hà đã bước vào việc tiền nong, lòng tin và trách nhiệm pháp lý. Theo thông tin công an công bố, số tiền cộng đồng chuyển cho Hà sau một vụ va chạm giao thông liên quan đến đoàn thiện nguyện lên tới hàng chục triệu đồng. Hà hứa sẽ thay mặt mọi người trả cho bên “bị thiệt hại”.

Cơ quan điều tra cáo buộc rằng cậu chỉ chuyển một phần và giữ lại khoảng 40 triệu đồng để chi tiêu cá nhân. Hà đã thừa nhận hành vi đó khi làm việc với công an. Cậu hiện bị tạm giữ để điều tra hành vi chiếm đoạt tiền kêu gọi từ thiện.

Cần phải nói công bằng là rõ ràng xuất phát điểm của Hà không phải là một kẻ ác ý. Cậu có vẻ là một người có tình cảm, có mong muốn làm điều tử tế. Nhưng thiên lương không đủ sức giữ thăng bằng khi hào quang chiếu xuống. Người ta nhấc cậu lên thành biểu tượng trước khi cậu kịp học ngôn ngữ lạnh lùng của trách nhiệm: sao kê, mục đích chi, số tiền còn lại đi đâu, ai kiểm soát.

Hà không phải trường hợp cá biệt. Thời đại thuật toán đã tạo ra nhiều người người nổi tiếng sau một vụ việc, hay chỉ một clip. Chúng ta đã chứng kiến biết bao lần: Một người bỗng trở thành hiện tượng chỉ vì một khoảnh khắc xuất hiện trong video cứu người. Một cô livestream khóc kể bị phản bội. Một cậu trai nổi tiếng vì hát dở và ngọng l- n. Một “running man” chạy đuổi theo chiếc xe chở đội bóng...

Họ được đẩy lên mây trong thời gian rất ngắn. Họ được xưng tụng, được chú ý và đôi khi là được cả những ghi nhận xã hội. Mạng xã hội ném cho họ một khoản tín dụng đạo đức khổng lồ ngay lập tức.

Anh Nguyễn Ngọc Mạnh, tài xế xe tải từng là người hùng với hành động cứu em nhỏ rơi từ tầng cao. Ảnh: FBNV

Và chính vì được tạm ứng quá dễ, rất nhiều người lạc đường. Vì đa số những người đó không hề chuẩn bị để sống trong vai “người của công chúng”. Họ không có nền tảng nghề nghiệp tương thích với hào quang. Họ không có đội ngũ pháp lý, không có đào tạo truyền thông, không có văn hóa minh bạch tài chính. Họ ngợp tới ngột thở vì nổi tiếng phút chốc.

Đặt bên cạnh đó là Nguyễn Ngọc Mạnh, tài xế xe tải lao lên mái tôn đỡ một bé gái rơi từ tầng cao. Anh trở thành người hùng quốc gia, được báo chí tung hô, được chính quyền biểu dương, được cả nước biết tên. Nhưng chỉ trong vài ngày sau khi nhận bằng khen, trả lời báo chí, anh rút lui hoàn toàn khỏi ánh đèn truyền thông. Anh quay về với đời sống cũ: lái xe, chở hàng, nuôi gia đình. Anh Mạnh  không xây kênh, không bán hình ảnh cho nhãn hàng, không biến khoảnh khắc cứu người thành mô hình kinh doanh.

Điểm mạnh nhất cũng là điểm yếu nhất

Chuyên gia truyền thông Nguyễn Đình Thành (đồng sáng lập ELITE PR SCHOOL, nghiên cứu sinh tiến sĩ Truyền thông thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số) nhận định rằng cú sốc hào quang mà những trường hợp như Hà hay những người nổi tiếng phút chốc phải đối mặt thực ra không phải ngẫu nhiên mà là quy luật của thời đại.

Ông Thành cho rằng, trong phân tích kinh doanh, cụ thể là phân tích SWOT (điểm mạnh và điểm yếu), người ta thấy rằng đối diện với điểm mạnh (Strength) là điểm yếu (Weakness). Dưới điểm yếu là cơ hội (Opportunity), tức là, khi xử lý được điểm yếu của mình, bạn sẽ có cơ hội. Nhưng đi cùng cơ hội cũng là đe dọa (Threat). Ý ẩn ngầm ở đây là: Bạn mạnh ở đâu thì bạn sẽ yếu nhất ở đó, bạn có cơ hội ở đâu cũng có rủi ro ở đó.

Chuyện những người nổi tiếng tức thời cũng không nằm ngoài vòng này. Nổi tiếng nhanh thì tàn lụi cũng nhanh.  Khi nhận ra mình nổi lên nhờ một khoảnh khắc chứ không phải nhờ năng lực lõi, con người rất dễ nảy sinh tâm lý tận dụng gấp. Tức là họ sẽ tìm cách biến sự chú ý xã hội thành tiền ngay lập tức, trước khi công chúng hướng tới một câu chuyện ồn ào khác.

Chuyên gia truyền thông Nguyễn Đình Thành. Ảnh: NVCC.

Ông Thành chia sẻ: “Nhu cầu muốn kiếm tiền từ một trend (xu hướng) khi mình là tâm bão là chính đáng. Tuy nhiên, việc chuyển đổi sự nổi tiếng bất ngờ thành một khoản tiền an toàn rất khó, vì kinh doanh cần sự chuẩn bị”. Nói cách khác, tận dụng cơ hội là phản xạ tự nhiên. Song muốn “chuyển đổi” cơ hội đó thành tiền, càng nhiều càng tốt một cách an toàn tuyệt đối là gần như bất khả.

“Trong kinh doanh, thương trường giống như chiến trường. Ở trường hợp nổi tiếng nhanh, nếu bạn có một điểm mạnh nhưng đối thủ có 10 điểm mạnh, bạn khó thắng được về số lượng. Họ cũng có thể khó thắng về chiều sâu (thời gian tồn tại lâu hơn, lòng tin nhiều hơn) và tiềm lực tài chính mạnh hơn". Ông Thành nói tiếp: "Nếu một người nổi tiếng sau một đêm nhờ đạp xe, nhưng dùng điều đó để kinh doanh, khả năng thành công rất thấp vì những người khác có kinh nghiệm, kiến thức, quan hệ xã hội và tiền bạc mạnh hơn rất nhiều trong lĩnh vực đó".

Nổi tiếng luôn đi kèm trách nhiệm

Từ phân tích rủi ro, ông Nguyễn Đình Thành đi thẳng sang điều kiện để một người không bị nghiền nát bởi dưới sức nặng của hào quang: chuẩn bị, kỷ luật và giới hạn.

Ông nói rõ: “Điều cần suy nghĩ là sự nổi tiếng thực sự có ý nghĩa gì. Nổi tiếng cũng là trách nhiệm, cần phải học làm quen và học cách sử dụng sự nổi tiếng đó”. Nổi tiếng là trạng thái buộc người trong cuộc phải thay đổi cách sống, cách nói, cách ra quyết định, vì từ lúc đó trở đi mọi hành vi đều mang tính công khai.

Ông cũng đặt câu hỏi đạo đức người viết với những hiện tượng mạng: “Đạo đức của người cầm bút phụ thuộc vào việc họ coi đạo đức là gì. Có thể coi nhà báo là thư ký của thời đại, viết lại sự kiện xảy ra. Nhưng cũng có thể chọn cách không viết về những điều ai cũng đã biết”.

Nghĩa là, người làm nội dung còn phải luôn tự hỏi: mình đang giúp nhân tâm xã hội đứng vững hơn, hay mình đang “bơm” thêm áp lực vào một người chưa kịp chuẩn bị?

Ông nói: “Người nổi tiếng qua một sự kiện được xã hội tạm ứng 100.000 đơn vị niềm tin, nhưng không thể dùng số niềm tin đó để mua cả thế giới. Họ không thể xây nhà kiên cố chỉ với vài chục viên gạch và một bao xi măng mà xã hội tạm ứng. Họ cần phải nhân số gạch và xi măng đó lên, cộng thêm tiền để xây được ngôi nhà”.

“Nên coi sự nổi tiếng bất ngờ là cái đà, là vốn liếng để chuẩn bị cho điều dài hơi hơn, không nên ảo tưởng. Vì đã có nhiều người chết vì sự ảo tưởng này”- ông Thành kết luận.

Đào Quang Hà đã phải trả giá rất đắt vì đã để lòng tham dẫn dắt khi hào quang đến quá nhanh. Ảnh: Công an Thanh Hóa.

Từ đây, phần còn lại thuộc về lựa chọn của mỗi cá nhân. Người có thể chọn cách rút lui, giống như anh Mạnh sau vụ cứu người. Người có thể chọn cách đi tiếp, giống như Hà. Cả hai đều là phản ứng con người trước một cơn bão. Nhưng với lời nhắc của ông Thành, mọi lựa chọn sau phút nổi tiếng đầu tiên đều không còn là câu chuyện cảm xúc nữa. Nó đã là bài kiểm tra năng lực chịu trách nhiệm.

Trong thời đại ai cũng có thể thành “người của công chúng” chỉ sau một clip, bài kiểm tra đó đến rất sớm. Và nếu không tỉnh táo, kết quả "bài thi" có thể vô cùng khắc nghiệt.

Phạm Mỹ